[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Zarówno po stronie wierzyciela, jak i po stronie dłużnika może w zobowiązaniach
występować kilka osób.
Zwiadczenie, czyli obowiązujący dłużnika sposób zachowania, może polegać na
pewnym działaniu (zapłaceniu ceny, wykonaniu dzieła) lub na wstrzymaniu się od czynności,
do których dłużnik, w innych warunkach, byłby uprawniony.
W stosunku zobowiązaniowym wierzycielowi przysługuje prawo podmiotowe.
W większości przypadków (np. przy umowach wzajemnych) praw podmiotowe przysługuje
obydwu stronom.
Jak wszystkie stosunki prawne, zobowiązania powstają w wyniku zdarzeń prawnych
(zob. rys. 5).
yródłami zobowiązań są następujące rodzaje zdarzeń prawnych:
1. Czynności prawne. Stanowią one w obrocie cywilnym najczęstsze zródło stosunków
zobowiązaniowych. Dotyczy to przede wszystkim czynności prawnych dwustronnych
(umów). Zobowiązania z czynności prawnych jednostronnych powstają tylko wtedy, gdy
wyraznie przewiduje to ustawa (np. zobowiÄ…zanie z przyrzeczenia publicznego). Przez
umowę rozumie się zgodne oświadczenie woli stron zmierzających do ustanowienia,
zmiany lub zniesienia określonego przez strony stosunku prawnego (o odpowiedzialności
kontraktowej w pkt 4.11).
2. Czyny niedozwolone, w wyniku których powstaje szkoda i naruszenie czyjegoś prawa
podmiotowego, powodują powstanie stosunku zobowiązaniowego między sprawcą lub
inną osobę odpowiedzialną, a tym, komu wyrządzono szkodę. Odpowiedzialność za
szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym nosi nazwę odpowiedzialności deliktowej.
Odpowiedzialność deliktowa może obciążać zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne.
W szczególności osoba prawna ponosi odpowiedzialność deliktową za szkody
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
wyrządzone z winy jej organu. Celem przepisów o odpowiedzialności deliktowej jest
kompensata uszczerbku, jaki poniosła osoba fizyczna lub prawna na skutek czynu
niedozwolonego innej osoby. Pojęcie czynu niedozwolonego (deliktu) obejmuje działanie
wyrządzające szkodę innej osobie oraz działanie wywołujące szkodę, choćby ich sprawcy
nie można było przypisać winy, a także zdarzenie polegające na wyrządzeniu szkody
przez zwierzęta lub rzeczy.
Odpowiedzialność deliktową charakteryzuje to, że przed powstaniem szkody stron nie
łączy żaden stosunek prawny bądz też stosunek istniał, lecz szkoda nie pozostaje z nim
w żadnym związku. Podstawowym celem zobowiązań z tytułu czynów niedozwolonych
jest naprawienie szkody wyrzÄ…dzonej poszkodowanemu.
Podstawową odmianą odpowiedzialności deliktowej jest odpowiedzialność za własne
czyny. Odpowiedzialność ta jest oparta o zasadę winy.
Wina polega na wadliwym stosunku psychicznym osoby do podjętego przez nią działania.
Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym ponosi nie tylko ten,
kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz również każdy, kto inną osobę nakłaniał do
wyrządzenia szkody (podżegał) lub udzielał jej pomocy (pomocnik).
Nie ponoszą odpowiedzialności osoby małoletnie, niepoczytalne, osoby działające
w obronie koniecznej i stosujÄ…ce samopomoc.
To, że niektóre osoby nie odpowiadają za szkody, nie oznacza że nikt tej
odpowiedzialności nie ponosi. Za szkody wyrządzone przez osoby małoletnie (dzieci)
i niepoczytalne odpowiedzialność ponoszą osoby zobowiązane do sprawowania nadzoru
(rodzice i opiekunowie).
Odpowiedzialność za cudze czyny rozciąga się na przypadki:
szkód wyrządzonych przez osobę, której powierzono dokonanie czynności,
szkód wyrządzonych przez podwładnego i szereg innych przypadków.
3. Akty administracyjne, czyli jednostronne indywidualne decyzje organów administracji,
stanowią specjalne zródło zobowiązań. Konsekwencją niektórych aktów
administracyjnych jest nie tylko powstanie stosunku między organem administracyjnym
a adresatem aktu administracyjnego (stosunek administracyjnoprawny), lecz także
stosunku zobowiązaniowego między dwiema osobami, do których akt administracyjny
został skierowany, np. decyzja zobowiązująca przedsiębiorstwo państwowe do
dostarczenia odbiorcy określonych wyrobów służących do zwalczania klęski żywiołowej.
4. Inne zdarzenia. Grupa ta obejmuje szczególne rodzaje zdarzeń prawnych, powodujących
powstanie zobowiązań. Do grupy tej należą:
a) Bezpodstawne wzbogacenie. Prawo cywilne hołduje zasadzie, że nie można wzbogacić
siÄ™ kosztem majÄ…tku inne osoby bez podstawy prawnej. WychodzÄ…c z tej zasady, kodeks
cywilny definiuje bezpodstawne wzbogacenie jako uzyskanie bez podstawy prawnej
korzyści majątkowej kosztem innej osoby. Uzyskanie takiej korzyści, nakłada na
bezpodstawnie wzbogaconego obowiązek zwrotu korzyści w naturze, a gdyby to nie było
możliwe obowiązek zapłacenia równowartości wyrażonej w pieniądzu. Skutkiem
prawnym bezpodstawnego wzbogacenia jest więc powstanie stosunku zobowiązaniowego,
między bezpodstawnie wzbogaconym, a osobą, kosztem której wzbogacenie nastąpiło.
Odmianą bezpodstawnego wzbogacenia jest tzw. nienależne świadczenie. Zwiadczenie
jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był
zobowiązany względem osoby, której świadczył, lub jeśli podstawa świadczenia odpadła
albo jeśli podstawa świadczenia była nieważna.
b) Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia polega na działaniu w cudzym interesie, nie
w wyniku istniejącego obowiązku prawnego, lecz z własnej inicjatywy działającego.
Stosunek zobowiÄ…zaniowy powstaje wtedy, gdy prowadzenie cudzej sprawy bez zlecenia
połączone jest z dokonywaniem wydatków i zaciąganiem zobowiązań. Powstanie
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
zobowiązania zależy od tego, czy sprawa była prowadzona w sposób korzystny dla
zainteresowanego, czy podjęcie i prowadzenie sprawy było zgodne z domniemaną wolą
zainteresowanego i czy prowadzono sprawę z należyta starannością.
Zasady wykonywania zobowiązań
Wykonywanie zobowiązań polega na spełnieniu świadczenia lub świadczeń, jakie na
strony nakłada treść stosunku zobowiązaniowego.
Przy wykonaniu zobowiązań obowiązuje szereg zasad o charakterze ogólnym. Są to
zasady następujące:
1. Zasada wykonania zobowiązania zgodnie z celem społeczno-gospodarczym oraz
zasadami współżycia społecznego.
2. Zasada współdziałania stron przy wykonaniu zobowiązań.
3. Zasada realnego wykonania zobowiÄ…zania.
4. Zasada należytej staranności.
Kodeks cywilny stanowi, że dłużnik powinien wykonać zobowiązani zgodnie z jego
treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom
współżycia społecznego. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu
zobowiÄ…zaÅ„ wierzyciel (art. 354 § 1).
Decydujące znaczenie do oceny, czy dłużnik wykonał zobowiązanie we właściwy sposób
ma treść zobowiązania, zwłaszcza gdy wynika to z treści zawartej umowy. Wykonanie
zobowiązania zgodnie z jego treścią oznacza przede wszystkim to, że świadczenie powinno być
właściwe co do ilości i jakości oraz że powinno być spełnione we właściwym miejscu i czasie.
Dłużnik powinien spełnić swoje świadczenie w całości. Jednakże wierzyciel nie może
odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chyba że przyjęcie takiego świadczenia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]