[ Pobierz całość w formacie PDF ]
dacji największego w GG, bo ponad półmilionowego, getta w Warszawie. W wy-
niku wielkiej akcji deportacyjnej, latem tego roku, wywieziono i wymordowano
ponad 300 tys. %7łydów z Warszawy i innych przesiedlonych do stolicy gett. We
wszystkich obozach śmierci znajdujących się na ziemiach polskich pozbawiono
życia ok. 4 mln. %7łydów i osób pochodzenia żydowskiego z Polski i całej Europy
(wg hitlerowskich Ustaw Norymberskich za %7łyda uważano osobę mającą ży-
dowskich przodków do trzeciego pokolenia wstecz). Poniżani i mordowani %7łydzi
zachowali wyjątkową bierność wobec eksterminacyjnej polityki okupanta. Wy-
nikało to po części z ich religii, jak i kultury, która odrzucała przemoc fizyczną,
po części z mistrzowskiej inżynierii społecznej hitlerowców, umiejętnie
manipulujących masami %7łydów. Nie wszyscy jednak szli potulnie na rzez.
Znane są przypadki buntów w obozach zagłady w Treblince czy Oświęcimiu.
Najbardziej spektakularnym przypadkiem oporu %7łydów było powstanie w
getcie warszawskim. W odpowiedzi na kolejną akcję deportacyjną, od 19 kwiet-
nia do połowy maja 1943 grupki żydowskich bojowców z konspiracyjnej
%7łydowskiej Organizacji Bojowej i %7łydowskiego Związku Wojskowego pod wodzą
Mordechaja Anielewicza prowadziły nierówną walkę z wkraczającymi do getta
oddziałami SS, kierowanymi prze gen. Jurgena Stroopa. Ten bohaterski zryw
był jednak tylko walką o godną śmierć, a jego skutki miały tylko charakter
symboliczny.
Wobec eksterminacji narodu żydowskiego, który koegzystował z Polakami
przez niemal tysiąc lat, ci ostatni nie pozostali bierni. Sami zastraszeni i terro-
ryzowani przez okupanta, niejednokrotnie udzielali pomocy i schronienia prze-
śladowanym %7łydom. W Polsce za pomoc udzielaną %7łydom groziła kara śmierci.
11
Mimo to wiele bohaterskich i często bezimiennych osób poświęcało bezpieczeń-
stwo własne i swojej rodziny, by pomóc skazanym na zagładę Starozakonnym.
Ukrywano zbiegów z gett, przetrzymywano żydowskie dzieci, przerzucano do
gett żywność i niezbędne artykuły. W ramach funkcjonującego Polskiego Pań-
stwa Podziemnego powstała specjalna komórka pomocy %7łydom o kryptonimie
"%7łegota", której zadaniem było wspomaganie %7łydów. Obok tak bohaterskich
czynów zdarzały się jednak i przypadki zgoła odwrotne. Funkcjonowali konfi-
denci gestapo, wydający Niemcom kryjówki %7łydów znajdujących się po "aryj-
skiej stronie". Tzw. szmalcownicy i zwykli szantażyści okradali Starozakon-
nych, niejednokrotnie donosząc o nich pózniej władzom okupacyjnym. Byli i
tacy, którzy na ryzykownym ukrywaniu %7łydów starali się po prostu dorobić,
wykorzystując ich tragiczną sytuację. Jednak większość społeczeństwa zacho-
wywała bierność wobec Zagłady, skupiając się na własnym przeżyciu.
Podczas II wojny światowej na ziemiach polskich wymordowano blisko 89
% żydowskiej ludności przedwojennej Polski. W komorach gazowych śmierć
znalazły miliony żydowskich kupców, rzemieślników, robotników, naukowców,
artystów... Największe skupisko europejskich %7łydów, tętniące ich kulturą i
religią przestało istnieć.
Po zakończeniu wojny, w Polsce żyło około 80-100 tys. ocalałych %7łydów.
Liczbę tę zwiększyło ok. 140 tys. Starozakonnych, repatriowanych z byłych
ziem polskich, włączonych na mocy układy Jałtańskiego do ZSRR. Starali się
oni odbudowywać nowe żydowski życie w Polsce. Powstały w tym czasie Cen-
tralny Komitet %7łydów w Polsce zrzeszał organizacje żydowskie, koordynował
ich prace i zbierał relacje świadczące o Holocauście. Wielu z przedwojennych
żydowskich działaczy lewicowych włączało się w nurt budowy nowego ustroju
narzuconego przez Związek Sowiecki. Mimo doświadczeń Zagłady, w Polsce nie
panował przyjazny %7łydom klimat, budziły się zadawnione nastroje antysemic-
kie. Fakt ten potęgował także udział %7łydów w tworzeniu nowego komunistycz-
nego państwa, ich udział w organach bezpieczeństwa, które tępiło wszelkie
oznaki niezależnego życia ideowego, innego niż komunistyczne. Wybuchem
tego zadawnionego antysemityzmu były antyżydowskie zajścia w Kielcach 4
lipca 1946 roku, znane pod nazwą pogromu kieleckiego. Pod pozorem rozpo-
wszechnionej najprawdopodobniej przez komunistyczne służby specjalne po-
głoski o tzw. mordzie rytualnym, doszło do krwawych starć i aktów przemocy
na %7łydach powracających do Kielc z obozów koncentracyjnych.
Wspomniane wyżej przyczyny, jak i niechęć życia w kraju, gdzie pomor-
dowano całe rodziny, życia na "prochach" rodziców, małżonków i dzieci, powo-
dowały, że wielu %7łydów emigrowało z Polski. W latach 1946-1950 do Palestyny
i na Zachód, także do Europy wyemigrowało z kraju ponad 130 tys. %7łydów.
Proces ten pogłębił się zwłaszcza po proklamowaniu powstania niezależnego
Państwa Izrael, które bardzo chętnie przyjmowało żydowskich emigrantów.
12
Kolejna fala emigracyjna miała miejsce po 1956 roku, kiedy to reżim stalinow-
ski spowodował kolejne nastroje antysemickie. Ostatnia większa fala wyjazdów
z kraju spowodowana była wypadkami marcowymi 1968 roku - kryzys poli-
tyczny połączony został z niespotykanym dotychczas antysemityzmem władz
partyjno-państwowych. Polskę opuściło wówczas ponad 20 tys. obywateli pol-
skich pochodzenia żydowskiego, m.in. wielu znanych naukowców.
W chwili obecnej liczbę %7łydów w Polsce ocenia się na 12-15 tys. Nie sta-
nowią już, jak przed wojną, zwartej społeczności. Nie odrodziło się tak bogate
przed wojną kulturalne, naukowe i religijne życie żydowskie w Polsce. Tylko
niewielką część spośród żyjących w kraju %7łydów skupiają nieliczne gminy wy-
znaniowe, z których największe działają w Warszawie i Krakowie. Bogatą tra-
dycję, kulturę i historię polskich Starozakonnych pielęgnują ich nieliczne
ośrodki, jak Związek Gmin Wyznaniowych %7łydowskich w Rzeczpospolitej Pol-
skiej, Teatr %7łydowski im. Ester Rachel Kamińskiej w Warszawie, %7łydowski In-
stytut Historyczny w Warszawie, prywatne fundacje - m.in. Fundacja R. Lau-
dera i stowarzyszenia, muzea - jak chociażby Państwowe Muzeum Oświęcim-
Brzezinka, czy instytucje naukowe - Centrum Badania i Nauczania Dziejów i
Kultury %7łydów w Polsce im. Mordechaja Anielewicza przy Instytucie Historii
Uniwersytetu Warszawskiego.
13
[ Pobierz całość w formacie PDF ]