[ Pobierz całość w formacie PDF ]
świsłockiego gimnazjum. Protokół ten był spisany w pazdzierniku
* Syn Gabryela, księdza unickiego.
** Jan Wiernikowski należał do Promienistych gdzie miał przydomek Pindar i piastował godność Podkanclerzego.
Filolog i oryentalista; był nauczycielem gimn. w Symbirsku, potem prof. jęz. wschodnich w uniwersytecie kazańskim.
r. i ma następujący napis: "Miłośnicy nauk i ojczystej literatury zamierzyli wspólnemi siłami udoskonalać język
ojczysty i wzmacniać rozwój polskiej retoryki, a w tem przedsięwzięciu wydało się odpowiedniem celowi i
pożytecznem pisać rozprawy o różnych przedmiotach i wnosić je do tego protokółu". W ułożeniu protokółu i
wciąganiu do niego mów brali udział następujący uczniowie świsłockiego gimnazjum tej klasy: . Dyonizy Szłajewski,
* . Jan Jankowski, . Franciszek Eichler, ** . Antoni Konachowicz, . Tomasz Kraskowski, *** . Lu
* Dr. Szeliga: Proces Filar. w Wilnie, Archiwum dla hist. lit. i t. d. str. . wymienia go w spisie Filaretów, zowiąc
Szołajewskim. Tamże str. . Wyrok. Eliasz Ostaszewski w swem Silva Rerum mss. częściowo wydanem przez E.
Helleniusza ("Wspomnienia Polskich czasów" tom . str. ) nazywa go Szołojewskim. Aresztowany, siedział u
Bazylianów pod Nr. . Tamże. Wład. Mickiewicz "%7ływot" t. I. str. XXVII, zwie go Szłajewskim.
** Więziony w procesie Filaretów w tak zw. "pałacu". Wł. Mick. "%7ływot" t. I. str. XXVI.
*** Więziony w czasie procesu u Franciszkanów. Wład. Mick. "%7ływot" t. I. XXVII. i t. . III. IV.
dwik Małachowski, . Kazimierz Małachowski i . Aloizy Kierpożycki. *
Z treści tych mów okazywało się, że w świsłockiem gimnazjum utworzyło się wśród uczniów towarzystwo pod nazwą
naukowego czyli nauczającego, którego przewodniczącym był jeden z wyż wzmiankowanych uczniów, Dyonizy
Szłajewski, wspomniane zaś rozprawy czyli mowy zawierały patrjotyczne myśli w polskim duchu, wspomnienia o
sławnych mężach byłej Polski, wpajanie chęci naśladowania ich ku sławie Ojczyzny i przestrzeganie, aby w
towarzystwie zachowano jednomyślność, równość, tajemnicę i posłuszeństwo dla przełożeństwa szkoły.
Prócz tego znaleziono w papierach ucznia Szłajewskiego, list Wiktora Heltmana ** z grudnia r. pisany z Warszawy
do brata, byłego ucznia świsłockiego gimnazjum
* Zapewne Kiernożycki. Leon Kiernożycki wykazany w spisie uczniów uniwersytetu wil. z r. , na oddziale
medycznym. Z. Wasilewski "Promieniści, Filareci i Zorzanie". Archiwum dla hist. lit. i t, d. tom IX. str. .
** Podpis Wiktora Heltmana znajduje się na odezwie Komitetu centralnego, wydanej w Paryżu w imieniu demokracji
polskiej marca a wzywajcej do składek na rzecz Polaków. Wład, Mick. "%7ływot" tom IV. str. .
Józefa Heltmana,* z dodatkiem projektu organizacji wspomnianego towarzystwa. W liście tym Wiktor Heltman,
ciesząc się z utworzenia towarzystwa, zaleca bratu swemu, jako członkowi tego towarzystwa, aby wyżwspomniany
projekt zakomunikował swoim kolegom; w liście zaś pisze między innemi:
"Jak miło mi widzieć te zródła przyszłej oświaty narodu, to dążenie i popęd do nauk które jedne tylko szczęście,
swobodę i wolność powrócić nam mogą. Jeżeli kiedykolwiek, to niewątpliwie teraz, w tych dla narodu naszego
nieszczęśliwych okolicznościach, połączyć się powinny oddalone części narodu wzajemnym węzłem przyjazni, nauk i
powszechnego dobra. Niech ożywia jeden duch obywateli jednej ojczyzny, chociaż nie jednego kraju, a w razie
potrzeby będą oni umieli połączyć siły, albowiem zjednoczyli serca i umysły swoje. Na tych to, z pozoru słabych
podstawach, może wznieść się trwałe narodowego szczęścia istnienie, którego żadna siła zniszczyć nie zdoła. Nie było
jeszcze takiego tyrana, któryby mógł zwyciężyć przeko
* Więziony w czasie procesu u Dominikanów, l. c. tom. . XXVIII.
nie lub zniszczyć duch narodowy. Powinniśmy dokładać wszelkich sił dla wpojenia jednomyślności, miłości ojczyzny i
oświaty, które tyle dobrego i tyle przyjemności w ogólnem pożyciu przynoszą".
Projekt ustawy ułożony przez tegoż Wiktora Heltmana a wzmiankowany powyżej, składa się z rozdziałów i
artykułów; w nich powiedziano między innemi: "cel towarzystwa polega jedynie na wzajemnem oświecaniu się".
Towarzystwo składa się z członków rzeczywistych, członków korespondentów, członków honorowych i członków
kandydatów. Obowiązki członków rzeczywistych są następujące: "napisać raz na tydzień rozprawę i oddać ją
towarzystwu dla krytycznego rozpatrzenia; starać się zbierać wiadomości literackie lub odnoszące się do pomyślności
narodowej i komunikować je kolegom na posiedzeniach; także zdawać krótko sprawę z przeczytanych książek z
własnemi uwagami, wreszcie być obecnym na każdem posiedzeniu członków towarzystwa, w wypadku zaś
nieodzownej nieobecności zawiadomić o tem prezesa".
Członkami korespondentami są ci, którzy byli rzeczywistymi członkami, lecz opuścili już szkołę. Obowiązki ich
polegają na tem, ażeby w ciągu każdego kwartału przysyłali
swoje rozprawy, lub przynajmniej znosili się z towarzystwem, odpowiadali na jego wezwania, a w razie przybycia do
Zwisłoczy bywali na posiedzeniach.
Honorowymi członkami nazywają się te osoby, które radami swemi dopomagają towarzystwu; obowiązani są
wszelkimi sposobami przyczyniać się do jego powodzenia.
Członkami kandydatami nazywają się ci, którzy mając ochotę do nauk, nie są jeszcze przygotowani do prac
towarzystwa; oni obowiązani, jak można najczęściej znajdować się na posiedzeniach i uczyć się tych ćwiczeń, jakie są
przedmiotem towarzystwa.
Dalsze rozdziały ustanawiają: obowiązki prezesa towarzystwa i sekretarza, którzy wybierani są na nowo po upływie
każdych dwóch miesięcy; porządek na posiedzeniach, rozpatrywanie rozpraw i sposób wyboru członków i urzędników.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]