[ Pobierz całość w formacie PDF ]
szlacheckie, domy mieszczańskie oraz świątynie wszystkich wyznań. Z 32 kościołów i cerkwi pozostało jedynie kilka:
franciszkański, bernardyński, karmelitów i świętego Ignacego. Jednakże wewnątrz zostały zniszczone organy, ołtarze i
wielką szkodę wyrządzono w sprzętach i naczyniach kościelnych. Kościoły i klasztory obrócono na miejsce pijatyki i
wyuzdanej rozpusty, wiele świętych relikwii podeptano: chorągwie wszystkie i jedwabne materie, zawieszone w
świątyniach z napisami różnych panów i rycerzy, więcej niż czterdzieści sztuk zabrano. Groby pootwierano,
powyrzucano trupy ogołocone na pożarcie psom i wilkom".
Zajęcie w 1655 roku przez wojska rosyjskie "Wielkiego Księstwa Litewskiego dotkliwie odczuła również ludność
tatarska. Wypędzona ze swych posiadłości szukała schronienia w Kurlandii i Koronie. Jednak i tam nie zaznała
spokoju. Wiele taborów tatarskich uciekinierów stało się obiektem napaści ze strony szlachty polskiej, która uznała ich
za obcych. Wiosną 1656 roku dokonano największego napadu na Tatarów. W czwartek po Wielkiej Nocy jeden z
taborów składający się z 300 wozów wyładowanych mieniem uchodzców zaatakowała szlachta mazowiecka pod wodzą
podkomorzego wiskiego Wojciecha Opackiego. Doszło do regularnej bitwy między szlachtą a Tatarami. Zbrojnych
Tatarów wyrżnięto, pozostali zdołali zbiec. W ręce Mazowszan dostały się bogate łupy. W bitwie zniszczono
doszczętnie muzułmańskie księgi religijne, dokumenty i przywileje królewskie. Drugiego napadu na tabor tatarski idący
przez Aomżę ku Goniądzowi dokonała okoliczna szlachta pod wodzą starosty wiskiego Jana Kossakowskiego. Wynik
starcia był podobny do poprzedniego. Gdy wieści o wydarzeniach tych doszły do stacjonującej w pobliżu roty tatarskiej
Chadeta Chalec-kiego, oficerowie i towarzysze z tej chorągwi złożyli skargę w sądzie grodzkim w Brańsku.
Okupacja rosyjska w Wielkim Księstwie Litewskim trwała prą-
wie 5 lat. Przez ten czas wioski i folwarki tatarskie wyludniły się. Sąsiedzi zajęli grunty. Procesy jakie musieli
prowadzić z nimi powracający z wygnania właściciele, utrudniało spalenie w czasie wojen ksiąg sądowych w Wilnie
oraz utrata dokumentów rodowych. Procesy ciągnęły się po kilkanaście lat i niekiedy bez większych sukcesów.
W czasie okupacji rosyjskiej grunty tatarskie w Niemieży włączyły do swych posiadłości okoliczne zakony
dominikanów, franciszkanów i karmelitów. Po powrocie do Niemieży Tatarzy rozpoczęli procesy z zakonami.
Dochodzenia były bardzo trudne z tego powodu, że w czasie wojny spłonęły księgi trybunalskie, grodzkie i ziemskie w
stołecznym Wilnie. Mimo to po wielu procesach zakony musiały zwrócić Tatarom zabrane grunty i łąki.
Najazd rosyjski na Wielkie Księstwo Litewskie w 1654 roku spowodował emigrację znacznej części ludności tatarskiej
do ruskich ziem Korony - - na Wołyń, Podole i Ukrainę. Tatarzy zdobywali tam utrzymanie służąc u magnatów ruskich
lub zaciągając się do wojska koronnego. Aby zahamować rozwój osadnictwa tatarskiego w Koronie, pod naciskiem
szlachty polskiej, wznowiono istniejące już dawniej, ale nie przestrzegane ograniczenia prawne ludności
muzułmańskiej. Dotyczyły one przede wszystkim wojskowości oraz wolności religijnej. Zaczęto również bezprawnie
pobierać od Tatarów służących w wojsku pogłówne.
Klęski ponoszone przez armię koronną na froncie południowo--wschodnim oraz wieści o przygotowaniach wojennych
króla szwedzkiego Karola Gustawa spowodowały, że obrady zebranego w maju 1655 roku sejmu skoncentrowały się na
obronie Rzeczypospolitej. W wyniku uchwał sejmowych zaczęto zaciągać nowe chorągwie o-raz uzupełniać straty w
ludziach, koniach i sprzęcie w chorągwiach, które brały udział w kampanii zimowej na Ukrainie. Działania te podjęte
zbyt pózno, jak wykazał przebieg wojny, nie przyniosły spodziewanych efektów. W drugim kwartale 1655 roku, czyli
w przeddzień szwedzkiego najazdu na Rzeczypospolitą, armia koronna liczyła około 23 000 żołnierzy, w tym 86
chorągwi kozackich,
141
142
[ Pobierz całość w formacie PDF ]